WSTĘP

W ostatnich latach coraz więcej uwagi się poświęca suplementacji, która wydaje się odgrywać ważną rolę w alternatywnym podejściu do kobiet z endometriozą. Ja jednak umieszczam tą kwestie na ostatnim miejscu, ze względu na to, że wierze, iż powinno się zacząć najpierw od stylu życia, optymalizacji diety oraz odpowiednio dobranej aktywności fizycznej (czyli wszystko co opisywałam w ostatnich dwóch częściach artykułu), a suplementacja dopiero na koniec jako dodatek.

Różnego rodzaju suplementy oraz rośliny lecznicze i ich związki aktywne wykazują właściwości antyproliferacyjne, przeciwutleniające, przeciwbólowe i przeciwzapalne. Te właściwości mogą pomóc we wspomaganiu leczenia czy chociażby zmniejszenia dolegliwości bólowych w przebiegu tej choroby.

SUPLEMENTACJA KOBIETY Z ENDOMETRIOZĄ

Zanim wymienię parę suplementów diety, które według mnie są najbardziej warte uwagi i okazują się być najbardziej pomocne w przypadku kobiet z endometriozą, warto wspomnieć o tym, że

suplementacja ma być ZAWSZE celowana/dostosowana indywidualnie (rodzaj, dawki, czas trwania itd.), a więc najlepiej jej dobór konsultować z prowadzącym dietetykiem i/lub lekarzem na podstawie wyników badań, historii i nasilenia choroby!!!

  1. Melatonina

Zgodnie z informacjami zamieszczonymi w trzeciej części artykułu.

  • Izoflawony sojowe

Zgodnie z informacją zamieszczoną w czwartej części artykułu.

  • D-Glukaran wapnia

Zgodnie z informacją zamieszczoną w czwartej części artykułu.

  • Ziołowe środki przeciwbólowe

Ból jest najpoważniejszym objawem w endometriozie, dlatego jego niwelowanie ma ogromne znaczenie.  Stosowanie chińskich leków ziołowych w celu łagodzenia bólu jest obecnie częścią standardowego leczenia endometriozy [21].

Ziołowe środki przeciwbólowe można stosować pojedynczo lub łącznie. Zioła te obejmują m.in.: pluskwicę groniastą (cimicifuga racemosa), kalina śliwolistna (Viburnum prunifolium) oraz kalina koralowa (viburnum opulus), rumianek pospolity (Matricaria chamomilla), kokorycz (corydalis) , sasanka (pulsatilla), dzięgiel chiński (angelica sinensis), imbir lekarski (zingiber officinale), dereń jamajski (piscidia piscipula)

Zioła przeciwskurczowe, taki jak dziki ignam, czarny cohosh, rumianek i imbir są zwykle stosowane w skurczach, ostrych i tępych bólach oraz bólach w dolnej części pleców i ud.

Zioła przeciwskurczowe i przeciwzapalne, na przykład dziki ignam, kalina, imbir i rumianek, mogą być stosowane w leczeniu bólu macicy, jelit oraz dróg moczowych.

  • Chasteberry – Niepokalanek

Niepokalanek bardzo często używany jest zaburzeniach hormonalnych i nieregularnych miesiączkach. Istnieją dowody naukowe, które porównują jego skuteczność do niektórych środków farmaceutycznych szczególnie w przypadku hiperprolaktynemii.

W przypadku endometriozy natomiast owoce niepokalanka również można uznać prawie za „specyficzny” suplement. W zależności od dawki Niepokalanek może mieć bardzo różne działanie. W dawce 400 do 500 mg standaryzowanego ekstraktu może pomóc zmniejszyć ilość stanów zapalnych dzięki zmniejszyć objawy bolesne.

  • Indolo-3-karbinol (I-3-C) i/lub DIM

Indolo-3-karbinol (I3C), występuje w warzywach krzyżowych, pod względem działania – I3C działa antyestrogenowo. I3C jest prekursorem DIM i teoretycznie może być metabolizowany do DIM.

Diindolylmethane (DIM) to mój ulubiony suplement wspierający prawidłowy metabolizm estrogenów. Było przeprowadzono badanie, w którym stosowano lek Dienogest w monoterapii lub w skojarzeniu razem z DIM-em u kobiet z endometriozą przez 3 miesiące. Dodanie DIM poprawiało działanie podejścia lecznicznego i łagodziło kwawienia [11]. DIM można stosować bez żadnych leków, tylko warto pamiętać, że on nie tylko wspiera metabolizm estrogenów w kierunku bardziej „przyjaznych”metabolitów”, a na prawdę potrafi bardzo skutecznie zmniejszyć poziomy estrogenów ogólnie – zatem ma być stosowany tylko wtedy, kiedy ten nadmiar owszem mamy. W związku z tym niektóre osoby zalecą stosowanie indol-3-karbinolu (I3C) zamiast DIM – z mojego doświadczenia jednak wynika, że I3C nie jest tak skuteczny jak DIM i polecam go, tylko wtedy kiedy ktoś źle toleruje DIM ( a tak się zdarza).

  • Kurkumina

Kurkumina jest głównym polifenolem izolowanym z kurkumy i ma dobrze udowodnione działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające, przeciwnowotworowe, przeciw angiogenne. Suplementacja kurkuminy może pomóc zmniejszyć stany zapalne oraz bolesne objawy w przebiegu endometriozy [10,14].

W jednym z badań naukowych na ten temat, naukowcy odkryli, że kurkumina jest w stanie powstrzymać wzrost komórek błony śluzowej macicy poprzez obniżenie w nich produkcji estradiolu, a z pierwszej części artykułu na temat endometriozy wiemy, dlaczego jest to ważne. Badanie to przeprowadzono jednak in vitro (pozaustrojowo) a nie in vivo, więc trzeba wziąć na to poprawkę. W badaniu tym wyizolowano oraz hodowano endometriotyczne komórki nabłonkowe oraz normalne komórki nabłonkowe endometrium, po czym oceniano zawartość estradiolu w tych komórkach i wpływ kurkuminy na ich proliferację (wzrost/rozwój) [13].

  • Resveratrol

Kolejnym pomocnym suplementem może być Resveratrol, który również jest znany ze swoich właściwości antyangiogennych i przeciwzapalnych hamując działanie NF-kB uwalnianie cytokin (TNF-α, IL-6, IL-8, VEGF i MCP-1) oraz wytwarzanie reaktywnych form tlenu w monocytach, makrofagach i limfocytach. Występuje on naturalnie w jagodach, orzeszkach ziemnych i czerwonym winie (wysokiej jakości).

Suplementacja resweratrolu może pomóc hamować postęp endometriozy dzięki swoim właściwościom antyangiogennym i przeciwzapalnym, jednak na razie takie pozytywne wnioski z wyników badań są uzyskane na modelach zwierzęcych u których stosowano dawki 6 mg/kg, zatem przyszłe badania z różnymi dawkami resweratrolu u kobiet z endometriozą mogą dostarczyć bardziej kompleksowych wyników dotyczących wspomagania leczenia endometriozy suplementacją Resveratrolu [10, 15-16].

  • EGCG

Galusan epigalokatechiny (EGCG) jest kluczowym związkiem aktywnym naturalnie występującym w zielonej herbacie. EGCG od dawna znany jest ze swoich prozdrowotnych właściwości, ceniony za swoje działanie przeciwutleniające oraz szeroko stosowany jako wspomaganie leczenia w różnych rodzajach raka, w tym raka jajników, raka szyjki macicy czy raka mięśniaków gładkich macicy [10].

Niewiele badań jest jednak na temat stosowania EGCG w endometriozie, szczególnie na ludziach. W modelach zwierzęcych suplementacja EGCG hamuje angiogenezę (proces tworzenia się naczyń włosowatych) oraz zwiększa apoptozę (proces zaprogramowanej i podlegającej kontroli śmierci komórki) w zmianach endometriotycznych tym samym  pomagając zmniejszać wielkość i stopień nasilenia zmian oraz hamując dalszy postęp endometriozy. Wiemy z modeli zwierzęcych więc, że suplementacja EGCG ma antyproliferacyjny i proapoptotyczny wpływ na endometriozę, jednak przyszłe badania z różnymi dawkami EGCG u kobiet z endometriozą są potrzebne, aby dostarczyć bardziej kompleksowych informacji [10, 17].

  • Dong Quai

Dong Quai to suplement zawierający sproszkowany korzeń dzięgiela chińskiego. Od dawna ceniony i szeroko używany w medycynie chińskiej w różnych dolegliwościach i chorobach ze względu na swoje działanie przeciwskurczowe, przeciwbólowe, antyoksydacyjne, przeciwutleniające, przeciwzapalne czy immunomodulujące.

Dong quai często się stosuje w leczeniu bolesnego miesiączkowania u – podawany na 1 tydzień przed miesiączką bardzo pomaga zmniejszyć ból menstruacyjny. Ze względu na to również ma swoje zastosowanie w przypadku dolegliwości bólowych u kobiet w przebiegu endometriozy [10].

  • Probiotyki

Na podstawie poprzedniego artykułu wiemy już, że probiotyki i fermentowane pokarmy modulować mogą mikrobiom jelitowy i odpowiedź immunologiczną, gdyż mikroflora jelitowa działa jako centralny regulator różnych stanów zapalnych i proliferacyjnych. Poza tym flora jelitowa wpływa na metabolizm estrogenów i homeostazę komórek macierzystych. Opierając się na tych odkryciach, hipotezuje się, że mikroflora jelitowa może być istotnie zaangażowana w początek czy postęp endometriozy [18]

 Zatem jakie szczepy bakteryjne wykazują korzystne działanie w przebiegu endometriozy?

– Lactobacillus acidophilus – zgodnie z powyższą informacją na temat estroblomu zmniejsza aktywność enzymumu β-glukuronidazy.

– Inne szczepy bakterii kwasu mlekowego z rodziny Lactobacillus – pilotażowa randomizowana kontrolowana placebo próba kliniczna badająca suplementacje probiotyków zawierającej lactobacillus-y  pod kątem bolesnego miesiączkowania, dyspareunii i przewlekłego bólu miednicy na początku badania oraz po 8 i 12 tygodniach u kobiet z endometriozą wykazała, że po już 8 tygodniach leczenia w grupie  zaobserwowano większy spadek wyników bólu zarówno dla bolesnego miesiączkowania, jak i ogólnego bólu w porównaniu z grupą kontrolną. Badany był preparat LactoFem zawięrający Lactobacillus rhamnosus, Lactobacillus fermnetum, Lactobacillus casei, Lactobacillus plantarum, Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus gasseri, Lactobacillus bulgaricus  10⁹CFU + Fructooligosaccharides (FOS). Wnioski sa takie, że suplementacja probiotyku zawierającego bakterii mlekowe jest zalecena u kobiet z endometriozą w celu minimalizacji dolegliwości bólowych [19].

– L. gasseri – kontrolowane badanie kliniczne placebo z podwójnie ślepą próbą wykazało, że doustne stosowanie dwóch kapsułek dziennie zawierających L. gasseri OLL2809 przez 12 tygodni (3 miesiączki) skutecznie zmniejszyło ból w okresie menstruacyjnym i bolesne miesiączkowanie związane z endometriozą w porównaniu z placebo [20].

  • Antyoksydanty

Kobiety z endometriozą mają zwiększony poziom stresu oksydacyjnego w jamie otrzewnej. Badania naukowe wykazują korelację pomiędzy przyjmowaniem przeciwutleniaczy jak m.in: witaminy E, witaminy C, cynku czy selenu a patologią endometriozy.

Przeprowadzone zostało randomizowane, kontrolowane badanie z placebo na pięćdziesięciu dziewięciu kobietach z endometriozą losowo przydzielonych do dwóch grup:

– grupy stosującej kombinację witaminy E (1200 jm) z witaminą C (1000 mg);

– oraz grupy placebo

Witaminę E z witaminą C albo placebo stosowano codziennie przez osiem tygodni. Dolegliwości bólowe sprawdzano na początku badania oraz co dwa tygodnie, a markery stanu zapalnego mierzono w płynie otrzewnowym uzyskanym od obu grup kobiet pod koniec badania. Badanie to wykazało, że zaledwie dwa miesiące podawania przeciwutleniaczy (witamina E i C) kobietom z endometriozą nie tylko obniżają otrzewowe markery zapalne, ale także powodują zmniejszenie nasilenia przewlekłego bólu, klinicznie znaczącą poprawę w bolesnym miesiączkowaniu i dyspareunii [21].

W kolejnym badaniu naukowym w którym objęto 86 kobiet zmierzono stężenie cynku w surowicy u wszystkich pacjęntek. Wyniki wykazały, że poziomy cynku w surowicy u kobiet z endometriozą są zmniejszone i potwierdza to wcześniejsze obserwacje, że ten mikroelement może wpływać na wieloczynnikową patogenezę choroby [22].

  • NAC

N-acetylo-cysteina jest prekursorem glutationu, który jest naszym najsilniejszym przeciwutleniaczem, dzięki czemu bardzo skutecznie wspiera detoks i walkę z nadmiernym stresem oksydacyjnym.

Przeprowadzone zostało kohortowe badanie obserwacyjne u kobiet z torbielami endometrialnymi na jajnikach potwierdzonych laparoskopowo. Grupa „leczona” NACiem i ta która NAC-u nie stosowała ostatecznie obejmowała 73 i 72 kobiety. NAC był podawany doustnie przez 3 miesiące zgodnie z harmonogramem 600 mg trzy razy dziennie, ze względu na to, że całkowita dzienna dawka NAC-u wynosząca 1,8 g jest zazwyczaj wolna od jakichkolwiek skutków ubocznych i została już dobrze zbadania w przypadku innych zaburzeń zdrowotnych (np. PCOS). Warto zaznaczyć, że podział całkowitej dawki na 3 jest potrzebny, aby zapewnić stały jego poziom w osoczu.

Po 3 miesiącach laparoskopia była powtórzona. Wyniki badania wykazały, że po 3 miesiącach suplementacji NAC-u średnia średnica torbieli była zmniejszona w porównaniu ze znaczącym wzrostem torbieli u kobiet, które suplementacji nie stosowały. W przypadku dwudziestu czterech kobiet stosujących NAC anulowało zaplanowaną laparoskopię z powodu zmniejszenia/zniknięcia torbieli i/lub odpowiedniego zmniejszenia bólu lub zajścia w ciąże. Suplementacja NAC-iem stanowi proste i skuteczne wspomaganie leczenia endometriozy bez skutków ubocznych i jest również odpowiednim podejściem dla kobiet pragnących zajść w ciążę [23].

  • Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus L)

Na koniec musze wspomnieć jeszcze o badaniach, które trwają za pośrednictwem polskich biologów i medyków nad użyciem ekstraktu z Chelidonium prewencyjnie w przypadku formowania nowych ognisk endometriozy. Wyniki są bardzo obiecujące, ale wszystko jeszcze jest na etapie testów, więc może za jakiś czas do tematu wrócę, bo z niecierpliwością czekam na końcowe efekty [24].

  • Inne pomocne strategię w zmniejszaniu dolegliwości bólowych u kobiet chorujących na ednometrioze

Wiemy już, że endometrioza ma znaczący negatywny wpływ na jakość życia kobiet, a wiele obecnych metod leczenia często nie zapewniają wystarczającej ulgi w bólu lub mają liczne skutki uboczne, które są nie do zaakceptowania przez szczególnie kobiety, które by chciały zajść w ciąże. Ze względu na to, wiele kobiet stosuje różne dodatkowe strategie samokontroli (suplementacja, dieta, styl życia), aby pomóc sobie w radzeniu sobie z objawami bólowymi.

Dlatego na koniec tego już bardzo długiego artykułu chciałabym się z wami podzielić wynikami ankiety online, która została przeprowadzona za pośrednictwem mediów społecznościowych przy użyciu grup wsparcia kobiet chorujących na endometriozę w Australii w okresie od października do grudnia 2017 roku. Otrzymano czterysta osiemdziesiąt cztery odpowiedzi.  Strategie samozarządzania, polegające na samoopiece/samopomocy, aby zmniejszyć dolegliwości bólowe były bardzo częste, bo aż 76% wśród kobiet z endometriozą się do różnych strategii stosowały [25].

Najwyżej ocenione w 10-punktowej skali co do w skuteczności zmniejszania bólu (pod względem deklarowanej przez siebie skuteczności) było stosowanie:

– konopi indyjskich – 7,6;

– ciepła – 6,5;

– zmiany diety 6,4; 

– olejku CBD – 6,3;

– akupunktury/akupresury – 6,3.

Inne interwencje, które były stosowane, ale zostały ocenione jako mniej skuteczne dotyczyły: terapii zimnem, masażu, medytacji/ćwiczeń oddechowych, treningów takich jak: joga, pilates, taichi, qigong, rozciąganie.

*Artykuł ma charakter informacyjny, wszystkie dolegliwości oraz wyniki badań warto konsultować z lekarzem.

BIBLIOGRAFIA:

  1. M Leonardi, et.al.: Endometriosis and the microbiome: a systematic review.  BJOG  27 August 2019;
  2. James M. Baker, et.al.: Estrogen–gut microbiome axis: Physiological and clinical implications. Maturitas. Volume 103 (2017), Pages 45–53;
  3. Maryann Kwa, et.al:  The Intestinal Microbiome and Estrogen Receptor–Positive Female Breast Cancer. J Natl Cancer Inst. 2016 Aug; 108(8): djw029;
  4. Ivonne M C M Rietjens, et.al: The potential health effects of dietary phytoestrogens. Br J Pharmacol. 2017 Jun; 174(11): 1263–1280;
  5. Wenyi Qin, et.al.: Soy Isoflavones Have an Antiestrogenic Effect and Alter Mammary Promoter Hypermethylation in Healthy Premenopausal Women.Nutr Cancer. 2009 ; 61(2): 238–244;
  6. Tsuchiya M., et.al: Effect of soy isoflavones on endometriosis: interaction with estrogen receptor 2 gene polymorphism. Epidemiology. 2007 May;18(3):402-8;
  7. Hui-Li Yang, et.al.: Pleiotropic roles of melatonin in endometriosis, recurrent spontaneous abortion, and polycystic ovary syndrome. Am J Reprod Immunol. 2018;e12839;
  8. A Mosher, et.al.:  Melatonin activity and receptor expression in endometrial tissue and endometriosis.  Human Reproduction, Volume 34, Issue 7, July 2019, Pages 1215–1224;
  9. Schwertner A, et.al.: Efficacy of melatonin in the treatment of endometriosis: a phase II, randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Pain. 2013 Jun;154(6):874-81;
  10. Mert Ilhan,et.al.: Novel Drug Targets with Traditional Herbal Medicines for Overcoming Endometriosis. Curr Drug Deliv. 2019 Jun; 16(5): 386–399;
  11. Morales-Prieto DM., et.al.: Comparison of dienogest effects upon 3,3′-diindolylmethane supplementation in models of endometriosis and clinical cases. Reprod Biol. 2018 Sep;18(3):252-258;
  12. Mina Cheraghi Niroumand, et.al.: Pharmacological and therapeutic effects of Vitex agnus-castus L.: A review. PLANT REVIEW 2018, Volume:12, Issue:23, Page:103-114;
  13. Ying Zhang, et.al.: Curcumin inhibits endometriosis endometrial cells by reducing estradiol production. Iran J Reprod Med. 2013 May; 11(5): 415–422;
  14. Arablou T., et.al: Curcumin and endometriosis: Review on potential roles and molecular mechanisms. Biomed Pharmacother. 2018 Jan;97:91-97
  15. Ergenoğlu A.M., et.al.: Regression of endometrial implants by resveratrol in an experimentally induced endometriosis model in rats. Reprod Sci. 2013 Oct;20(10):1230-6;
  16.  Hugh S. Taylor, et.al.: Novel Therapies Targeting Endometriosis. Reprod Sci. 2011 Sep; 18(9): 814–823;
  17. Xu H., et.al.: Green tea epigallocatechin-3-gallate inhibits angiogenesis and suppresses vascular endothelial growth factor C/vascular endothelial growth factor receptor 2 expression and signaling in experimental endometriosis in vivo.Fertil Steril. 2011 Oct;96(4):1021-8;
  18. Laschke M. W.,, Menger M.D.: The gut microbiota: a puppet master in the pathogenesis of endometriosis?.  Am J Obstet Gynecol. 2016 Jul;215(1):68.e1-4;
  19. Sepideh Khodaverdi, M.D, et.al. Beneficial Effects of Oral Lactobacillus on Pain Severity in Women Suffering from Endometriosis: A Pilot Placebo-Controlled Randomized Clinical Trial. Current Issue, Volume 13, Number 3, Oct-Dec 2019 Pages: 178-183;
  20. Hiroyuki Itoh, et.al.: Lactobacillus gasseri OLL2809 is effective especially on the menstrual pain and dysmenorrhea in endometriosis patients: randomized, double-blind, placebo-controlled study. Cytotechnology. 2011 Mar; 63(2): 153–161;
  21. Nalini Santanam, et.al.: Antioxidant Supplementation Reduces Endometriosis Related Pelvic Pain in Humans.Transl Res. 2013 Mar; 161(3): 189–195;
  22. Messalli E.M. et.al.: The possible role of zinc in the etiopathogenesis of endometriosis.Clin Exp Obstet Gynecol. 2014;41(5):541-6;
  23. Maria Grazia Porpora, et.al.: A Promise in the Treatment of Endometriosis: An Observational Cohort Study on Ovarian Endometrioma Reduction by N-Acetylcysteine. Evid Based Complement Alternat Med. 2013; 2013: 240702;
  24. Sylwia Zielińska, Anna Jezierska-Domaradzka,Magdalena Wójciak-Kosior, Ireneusz Sowa, Adam Junka, Adam M. Matkowski: Greater Celandine’s Ups and Downs−21 Centuries of Medicinal Uses of Chelidonium majus From the Viewpoint of Today’s Pharmacology. Front Pharmacol. 2018; 9: 299;
  25. Mike Armour, et.al.: Self-management strategies amongst Australian women with endometriosis: a national online survey. BMC Complement Altern Med. 2019; 19: 17.