Miejsce powstawania, regulacja produkcji oraz działanie

Choć większość osób może kojarzyć prolaktynę głównie jako hormon związany z kobietami i laktacją, której rolą jest przygotować gruczoł piersiowy kobiety do karmienia w trakcie ciąży, a następnie zastymulować oraz utrzymywać produkcję mleka po porodzie, jej rola oraz działanie jednak wychodzi daleko poza aspekt produkcji mleka i karmienia.

MIEJSCE POWSTAWANIE PROLAKTYNY

Prolaktyna (PRL) jest hormonem peptydowym kodowanym przez gen PRL oraz wydzielanym GŁÓWNIE (ale nie tylko!) przez przedni płat przysadki mózgowej.

Inne tkanki i narządy, które również wytwarzają lub stymulują wytwarzanie prolaktyny to między innymi:

  • Macica;
  • Komórki układu odpornościowego;
  • Komórki skóry;
  • Tkanka tłuszczowa.

REGULACJA PRODUKCJI PROLAKTYNY

Podobnie jak inne hormony przysadki mózgowej, produkcja prolaktyny jest pod kontrolą podwzgórza, które wytwarza różne czynniki sygnalizacyjne, które stymulują lub hamują wydzielanie prolaktyny w przysadce mózgowej:

  1. Peptyd uwalniający prolaktynę (PrRP), który wydzielany jest w podwzgórzu promując uwalnianie prolaktyny z przysadki mózgowej;
  2. Neuroprzekaźnik dopamina, który „współpracuje” z prolaktyną w pętli ujemnego sprzężenia zwrotnego, stając się głównym czynnikiem hamującym jej wydzielanie – wzrost prolaktyny ma spowodować zwiększenie dopaminy w podwzgórzu, co z kolei ma zahamować jej dalsze uwalnianie;
  3. TRH wydzielane w podwzgórzu, aby stymulować przysadkę mózgową do uwalniania TSH, którego zadaniem jest stymulować pracę tarczycy do produkcji hormonów również działa stymulująco na uwalnianie prolaktyny. Działa tu kolejna pętla sprzężenia zwrotnego, po wyprodukowaniu odpowiedniej ilości hormonów tarczycowych TRH ma się obniżyć;
  4. Estrogeny bezpośrednio powodują wzrost komórek, które wytwarzają prolaktynę tym samym stymulując jej wydzielanie. Przykładowo podczas ciąży poziomy prolaktyny we krwi rosną stopniowo wraz z poziomami estrogenów;
  5. Oksytocyna współpracuje z prolaktyną – komórki, które wytwarzają prolaktynę mają receptory dla oksytocyny, a hormony te stymulują się nawzajem.

ROLA PROLAKTYNY W NASZYM ORGANIZMIE

Rola prolaktyny w naszym organizmie jest w rzeczywistości bardzo złożona i skomplikowana oraz co najważniejsze nie ogranicza się do kobiet. PRL jest jednym z najbardziej wszechstronnie działających hormonów.

Wywiera ten hormon swój wpływ aż na ok 300 procesów biologicznych. Poza takimi aspektami, które poruszę w osobnym artykule w przebiegu projektu Julia Radzi na temat ciąży, jak rozwój piersi, stymulacja produkcji mleka, utrzymanie ciąży, wspieranie zachowań opiekunczych oraz wychowawczych czy wzrostu oraz rozwoju płodu, prolaktyna wpływa u obu płci na:

  • Sposób w jaki organizm radzi sobie ze stresem

Reakcja fizjologiczna na stres jest złożona. Obejmuje ona uwalnianie noradrenaliny z różnych części OUN, wydzielanie adrenaliny z nadnerczy, a także aktywację osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA).

Odpowiedź stresowa obejmuje również uwalnianie prolaktyny, której zadaniem jest równoważyć działanie hormonów stresowych zmniejszając produkcję ACTH. Kiedy jednak mamy do czynienia z hiperprolaktynemią wtedy indukuje ona przerost nadnerczy, zwiększa wrażliwość kory nadnerczy na ACTH (co powoduje wysokie uwalnianie kortyzolu czy aldosteronu nawet przy niskim poziomie ACTH), indukuje steroidogenezę nadnerczową zwiększając poziom androgenów nadnerczy jak dihydroepiandrosteron i siarczan dihydroepiandrosteronu.

Istnieją dowody naukowe wskazujące na to, że hiperprolaktynemia odgrywa znaczącą rolę w rozwoju licznych patologii wywołanych nadmiernym czy też chronicznym stresem, w tym indukowanej stresem dysfunkcji bariery nabłonkowej jelit, dysfunkcji serca w kardiomiopatii okołoporodowej oraz patologiach sercowo-naczyniowych.

  • Wzmacnia prace układu odpornościowego

Badania naukowe sugerują, że wydzielanie prolaktyny podczas stresu działa w celu utrzymania homeostazy w układzie odpornościowym, ponieważ przeciwdziała ona supresyjnym immunomodulatorom – glukokortykoidom, uwalnianym w trakcie licznych sytuacji stresowych.

Rolą PRL w reakcjach immunologicznych jest stymulacyjna. Prolaktyna działa jako cząsteczka sygnalizacyjna (cytokina) w układzie odpornościowym, a jej obecność znacznie zwiększa zdolność komórek odpornościowych do namnażania się i wytwarzania cytokin, takich jak TNF-alfa, IFN-gamma, IL-12, IL-1 beta. Wzmacnia to reakcję naszego organizmu na zagrożenia zewnętrzne, takie jak np. infekcje.

Jednak stany przebiegające ze zwiększonymi stężeniami prolaktyny mogą nadmiernie stymulować układ odpornościowy odgrywając bardzo ważną rolę w różnych chorobach autoimmunologicznych. Hiperprolaktynemia jest powiązana z kilkoma chorobami autoimmunologicznymi i uważa się, że odgrywają kluczową rolę w ich przyczynowości. Istotny związek między PRL i chorobami stwierdzono w toczniu rumieniowatym układowym, reumatoidalnym zapaleniu stawów, twardzinie układowej i zespole Sjogrena –  hiperprolaktynemia rozpoznaje się u prawie jednej trzeciej tych pacjentów.

W niektórych z tych chorób, takich jak celiakia, Hashimoto czy toczeń rumieniowaty układowy (SLE), poziom PRL koreluje z aktywnością choroby. Podwyższenie poziomu PRL w tych chorobach może wynikać z kilku czynników: zwiększonego uwalniania prolaktyny z przedniego płata przysadki z powodu prozapalnych cytokin towarzyszących chorobie lub zmniejszonej produkcji dopaminy lub, alternatywnie, zwiększonej produkcji prolaktyny w komórkach układu odpornościowego.

  • Reguluje spożycie pokarmu i homeostazę metaboliczną

Prolaktyna może również odgrywać ważną rolę w utrzymaniu homeostazy metabolicznej. Nasza tkanka tłuszczowa, wątroba czy też trzustka mają receptory dla prolaktyny, co wskazuje na jej rolę zarówno w kontroli co do spożycia czy zużycia energii. Stwierdzono, że hipeprolaktynemia jest związana z wieloma zaburzeniami metabolicznymi zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet.

Podwyższone stężenia prolaktyny zwiększają apetyt oraz spożycie energii z pożywienia poprzez wywoływanie leptynooporności. Efekt ten jest mechanizmem adaptacyjnym w przebiegu ciąży mającym zapewnić dodatkową energię, składniki odżywcze oraz magazynowanie energii w ramach przygotowań do wysokich wymagań metabolicznych ciąży i laktacji, jednak do takich sytuacji może dochodzić we wszystkich stanach poza ciążą i laktacją z wysoką prolaktyną. Wiadomo również, że PRL zmniejsza adiponektynę. Adiponektyna ma działanie uwrażliwiające na insulinę, przeciwmiażdżycowe, przeciwzapalne oraz hamujące na wytwarzanie androgenów jajnikowych. Hiperprolaktynemia jest związana z hipoadiponektynemią, co powoduje zmniejszenie wrażliwości na insulinę oraz gorszą tolerancje glukozy.

  • Wpływa na gospodarkę elektrolitową organizmu

Prolaktyna wpływa na regulację gospodarki wodnoelektrolitowej, redukuje utratę wody i sodu przez nerki (przez zwiększenie reabsorpcji sodu), wychwyt sodu w jelicie oraz ogranicza utratę sodu i chlorku z potem.

Zasadniczo hiperprolaktynemia ze względu na powyższe może powodować to nadmierne zatrzymywanie wody w organizmie, ale stopień rotacji wody zależy od równowagi innych hormonów, które mają większy wpływ na gospodarkę elektrolitową organizmu, takich jak aldosteron czy wazopresyna.

  • Działa neuroprotekcyjnie oraz wpływa na nastrój

W badaniu naukowym na 106 kobietach ze stwardnieniem rozsianym wykazano, że prolaktyna ma neuroprotekcyjne korzyści – poprawia naprawę mieliny i objętość istoty białej [17];

Tak jak już ustaliliśmy normalne (nie podwyższone nadmiernie) poziomy prolaktyny pomagają zwalczać stres oraz wspiera zdrowie psychiczne. Jednak jej nadmierne poziomy mogą powodować wahania nastroju i powodować lub pogarszać przebieg zaburzeń psychicznych.

Wysoki poziom prolaktyny (PRL) zwiększa ryzyko stanów lękowych i depresji zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Zaadresowanie hiperprolaktynemii znacznie poprawia objawy u niektórych pacjentów [18].

  • Inne funkcje prolaktyny u mężczyzn

Tak samo jak u kobiet, u mężczyzn (bardziej zaangażowanych ojców) w początkowych okresach po urodzeniu maleństwa (w pierwszych miesiącach ojcostwa) również występuję wzrost prolaktyny co ma na celu wspierać zachowania opiekuńcze oraz wychowawcze swojego potomka – poziomy prolaktyny u mężczyzn w tym okresie przedstawione na poniższej rycynie. Ojcowie z wyższymi stężeniami prolaktyny są bardziej czujni i uważni na różnego rodzaju sygnały niemowląt (np. płacz itd.). Ogólnie mówiąc zarówno prolaktyna jak i oksytocyna zapewniają neuroendokrynne podstawy więzi rodzicielskich nie tylko u kobiet a też u mężczyzn.

Ryc. 1. Prolaktyna u ojców w drugim i szóstym miesiącu po urodzeniu ich pierwszego dziecka [19]

Oprócz powyższych kwestii u mężczyzn PRL wpływa na morfologię i funkcję jąder, ale również najądrzy, pęcherzyków nasiennych, stercza i plemników. Optymalny poziom prolaktyny zwiększa wydzielanie testosteronu i produkcję nasienia. Według badania obserwacyjnego z udziałem ponad 2,5 tys mężczyzn niski poziom prolaktyny może wiązać się z zaburzeniami erekcji, przedwczesnymi wytryskami, syndromem metabolicznym [20].

Z drugiej jednak strony u mężczyzn z hiperprolaktynemią w prawie 90% pojawiają się zaburzenia potencji i spadek libido. Wysoki poziom prolaktyny blokuje GnRH powodując spadek hormonów płciowych, w wyniku hiperprolaktynemii więc może dojść do niepłodności wynikającej z oligozoospermii oraz zmniejszonej objętości ejakulatu. 

Podsumowując, zarówno wysoka, jak i niska prolaktyna mogą zaburzać funkcje seksualne i zdrowie reprodukcyjne u mężczyzn, podczas gdy normalny poziom je wspiera.

Z dość szokujących ciekawostek – dość stare badanie naukowe badające skład płynu u 27-letniego mężczyzny z mlekotokiem związanym z hiperprolaktynemią wykazało, że stężenia laktozy, alfa-laktoalbuminy, laktoferyny i elektrolitów u tego mężczyzny mieszczą się w zakresie składu siary i mleka uzyskanego od kobiet karmiących piersią. Niektórzy naukowcy spekulują nawet, że „laktacja” mężczyzn jest mechanizmem adaptacyjnym przeznaczonym do zastępowania mleka matki w ekstremalnych sytuacjach [21].

Definicja, inne dodatkowe skutki uboczne nie poruszone w tym artykule oraz potencjalne przyczyny prowadzące do hiperprolaktynemii czy też niskich poziomów prolaktyny będą opisane w części drugiej artykułu.

*Artykuł ma charakter informacyjny, wszystkie dolegliwości oraz wyniki badań warto konsultować z lekarzem.

BIBLIOGRAFIA:

  1. Luz Torner: Actions of Prolactin in the Brain: From Physiological Adaptations to Stress and Neurogenesis to Psychopathology. Front Endocrinol (Lausanne). 2016; 7: 25;
  2. David R Grattan: 60 YEARS OF NEUROENDOCRINOLOGY: The hypothalamo-prolactin axis. J Endocrinol. 2015 Aug; 226(2): T101–T122;
  3. P Sabharwal, et.al.: Prolactin synthesized and secreted by human peripheral blood mononuclear cells: an autocrine growth factor for lymphoproliferation.Proc Natl Acad Sci U S A. 1992 Aug 15; 89(16): 7713–7716.
  4. Kerstin Foitzik, et.al.: Prolactin and the Skin: A Dermatological Perspective on an Ancient Pleiotropic Peptide Hormone. Journal of Investigative Dermatology, Volume 129, Issue 5, May 2009, Pages 1071-1087;
  5. Sun B., et.al.: Physiological roles of prolactin-releasing peptide. Regul Pept. 2005 Mar 15;126(1-2):27-33;
  6. Vânia Vieira Borba, et.al.: Prolactin and Autoimmunity. Front Immunol. 2018; 9: 73.
  7. Samara Levine, et.al.: Stress-Induced Hyperprolactinemia: Pathophysiology and Clinical Approach. Obstet Gynecol Int. 2018; 2018: 9253083;
  8. Omar Serri,et.al.:  Diagnosis and management of hyperprolactinemia. CMAJ. 2003 Sep 16; 169(6): 575–581;
  9. Jessica E. Kennett, et.al.: Oxytocin: An emerging regulator of prolactin secretion in the female rat. J Neuroendocrinol. 2012 Mar; 24(3): 403–412;
  10. Fojtíková M., et.al.:A review of the effects of prolactin hormone and cytokine on the development and pathogenesis of autoimmune diseases.Vnitr Lek. 2010 May;56(5):402-13.
  11. Kokot I., et.al.: Prolactin as an immunomodulatory factor in psoriatic arthritis. Postepy Hig Med Dosw (Online). 2013 Dec 11;67:1265-72;
  12. Carré N, et.al.:Prolactin and adipose tissue.Biochimie. 2014 Feb;97:16-21;
  13. Tipsmark C.K., et.al.: Leptin stimulates pituitary prolactin release through an extracellular signal-regulated kinase-dependent pathway.J Endocrinol. 2008 Feb;196(2):275-81;
  14. Nazir Ahmad Pala, et.al.:Profile of leptin, adiponectin, and body fat in patients with hyperprolactinemia: Response to treatment with cabergoline.Indian J Endocrinol Metab. 2016 Mar-Apr; 20(2): 177–181;
  15. Ladyman S.R., et.al.: Hormone interactions regulating energy balance during pregnancy.J Neuroendocrinol. 2010 Jul;22(7):805-17;
  16. Izabela Kokot, et.al.: Znaczenie różnicowania form prolaktyny u pacjentów z hiperprolaktynemią.Postepy Hig Med Dosw (online), 2017; 71: 1209-1215;
  17. L. De Giglio, et.al.:  Relationship between Prolactin Plasma Levels and White Matter Volume in Women with Multiple Sclerosis. Mediators Inflamm. 2015; 2015: 732539;
  18. J.Gomes, et.al.: Hyperprolactinemia: Effect On Mood?. European Psychiatry, Volume 30, Supplement 1, 28–31 March 2015, Page 714;
  19. Ilanit Gordon, et.al.: Prolactin, Oxytocin, and the development of paternal behavior across the first six months of fatherhood.Horm Behav. 2010 Aug; 58(3): 513–518;
  20. Corona G., et.al.: Hypoprolactinemia: a new clinical syndrome in patients with sexual dysfunction. J Sex Med. 2009 May;6(5):1457-66;
  21. Kulski J.K., et.al.: Composition of breast fluid of a man with galactorrhea and hyperprolactinaemia.J Clin Endocrinol Metab. 1981 Mar;52(3):581-2.