Postanowiłam napisać ten artykuł ze względu na to, że w praktyce nadal obserwuje, jak kobiety panikują w momencie, kiedy w później fazie lutealnej (ostatnie 3-7 dni przed miesiączką i/lub w trakcie miesiączki) doświadczają wzrostu wagi, szczególnie mocna panika jest u kobiet, które są w trakcie redukcji albo na etapie utrzymania sylwetki po redukcji.
WSTĘP
System renina-angiotensyna-aldosteron (RAA) od dawna jest uznawana za główny regulator ciśnienia krwi oraz gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu. Jednak układ ten nie ogranicza się tylko do regulacji ciśnienia krwi oraz gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu, gdyż ze względu na rozległe i wielonarządowe działanie, nadmierna aktywacja RAA może przyczyniać się również do np. zaburzeń wrażliwości insulinowej, przewlekłego stanu zapalnego, uruchomienia procesów degeneracyjnych i miażdżycowych. Ale dziś nie o tym.
Klasycznie głównym i początkowym etapem aktywacji układu RAA jest wydzielanie reniny przez komórki przykłębuszkowe tętniczki doprowadzającej nerek, która zapoczątkowuje wiele skomplikowanych wydarzeń łańcuchowych prowadzących do powstania Angiotensyny II – peptydu będącego głównym efektorem układu RAA.
Głównymi czynnikami (poza chorobami klinicznymi) stymulującymi wydzielanie reniny są:
1. Pobudzenie układu nerwowego współczulnego ( stres np. między innymi ten spowodowany intensywnym i/lub długotrwałym treningiem);
2. Zmniejszenie ilości sodu w ustroju (na skutek zbyt małej podaży sodu z dietą, biegunek, wypijanie zbyt dużych ilości wody nisko zmineralizowanej itd.)
Za mechanizm działania angiotensyny II odpowiada w większości receptor dla angiotensyny typu 1, (AGTR-1) rozmieszczony w obrębie układu sercowo-naczyniowego, nerek, współczulnego układu nerwowego i kory nadnerczy.
ALDOSTERON
Aktywacja receptorów angiotensyny w korze nadnerczy prowadzi do wytwarzania mineralokortykosteroidu – aldosteronu, co odbywa się z udziałem enzymu syntazy aldosteronu (CYP11B2).
Na skutek wzrostu aldosteronu zwiększa się wydzielanie hormonu antydiuretycznego – wazopresyny, co powoduje zwiększone wchłanianie zwrotne sodu przy jednoczesnym zwiększonym wydalaniu potasu. Czyli ogólnie hamuje się diureza i wydalanie wody z organizmu. Taka sytuacja przekłada się na zatrzymanie nadmiernej ilości wody tzw. hiperwolemii – efektem czego jest puchnięcie i obrzęki.
CYKL MENSTRUACYJNY A ROTACJA WODY W ORGANIZMIE
Tak wiem, że zanudzam tymi wszystkimi terminami, ale ten wstęp był potrzebny by zrozumieć dalsze informacje na temat rotacji wody w organizmie występującej w cyklu menstruacyjnym.
Oprócz przyjaznego dla nas działania progesteronu w drugiej (lutealnej) fazie cyklu w kontekście zwiększenia spoczynkowej przemiany materii, progesteron również może bezpośrednio przyczyniać się do zwiększonego wytwarzania aldosteronu w tej fazie cyklu menstruacyjnego, niezależnie od układu renina-angiotensyna, czyli bez początkowej aktywacji produkcji reniny obchodząc w chytry sposób wyżej opisane mechanizmy.
JAK TO SIĘ DZIEJE?
Po pierwsze – jako hormon steroidowy progesteron ma strukturę podobną do wielu innych hormonów steroidowych i może w drodze konwersji za pomocą odpowiednich enzymów przekształcać się w aldosteron, kortyzol i hormony androgenowe. Dla wyjątkowo ambitnych cała ścieżka syntezy wspomnianych hormonów.
1.Czyli w kontekście aldosteronu, jak już wyżej wspomniałam, wzrost progesteronu po owulacji w drugiej fazie cyklu może bezpośrednio po drodze enzymatycznej zwiększać syntezę aldosteronu.
2. Po drugie – ze względu na podobieństwo strukturalne progesteron może wiązać się z czterema różnymi receptorami – ze swoim i dla kortyzolu wykazując działanie biologiczne tego hormonu czyli agonistyczne (choć w mniejszym stopniu niż sam kortyzol), oraz działanie przeciwstawne (antagonistyczne) dla androgenów oraz dla aldosteronu blokując działania biologiczne tych hormonów.
W kontekście aldosteronu – w praktyce działanie antagonistyczne progesteronu względem receptoru mineralokortykosteroidowego (MR) oznacza, że progesteron hamuje wiązanie aldosteronu z receptorem mineralokortykoidowym, czyli wykazuje działanie przeciw mineralokortykosteroidowe. Takie hamowanie wiązanie aldosteronu z receptorem mineralokortykoidowym dodatkowo prowadzi do jeszcze większego wytwarzania aldosteronu jako wyrównawczy/kompensacyjny mechanizm.
No i właśnie, co z tego Julka, że progesteron bezpośrednio i przez mechanizm kompensacyjny organizmu zwiększa syntezę aldosteronu, ale przecież napisałaś, że mimo zwiększenia aldosteronu równocześnie działa blokując działanie biologiczne aldosteronu, więc podwyższony aldosteron nie powinien wtedy działać tak jak normalnie, więc dlaczego niby mimo wszystko podchodzimy wodą w późnej fazie lutealnej cyklu?
WYTŁUMACZENIE
Ponieważ progesteron spada w późnej fazie lutealnej (w zależności od kobiety jest to ok. 23-28 dzień cyklu i/lub 3-5 dni w trakcie miesiączki), występuje efekt odbicia – bo już niema działania blokującego receptory MR + mamy większe poziomy aldosteronu co przyczynia się do zatrzymania nadmiernej ilości wody w organizmie.
Podsumowując to właśnie spadek progesteronu zmienia sposób, w jaki organizm zarządza gospodarką wodno-elektrolitową.
U kobiet stosujących hormonalną antykoncepcję nie występują tego rodzaju problemy bo po prostu nie maja one ani owulacji co oznacza – brak liniowego wzrostu progesteronu produkowanego przez ciałko żółte po owulacji oraz w późnej fazie lutealnej brak liniowego spadku progesteronu aż do wystąpienia miesiączki.
Tego rodzaju problemy z nadmiarem wody oczywiście u kobiet na antykoncepcji nie występują pod warunkiem, że progestyny są nie w zbyt dużej/źle dostosowanej dawce. Oczywiście to nie jest powód by stosować antykoncepcje, która nas dosłownie kastruje! Każdy kto mnie obserwuje dość długo wie jakie mam podejście do antykoncepcji w przypadkach innych niż choroby kliniczne.
To jak bardzo kobieta podchodzi wodą przed okresem już jest kwestią bardzo indywidualną, zależna od tego jak wysoko był progesteron, jak dużo aldosteronu się wyprodukowało, jaka jest wrażliwość receptorów na aldosteron i jak dużo soli w tym okresie kobieta spożywa. Kobiety które przekraczają dzienne normy spożycia sodu w tym czasie mogą wykazywać ekstremalnie duże poziomy zatrzymywania się wody nawet po 2-3 kg.
JAKIE ROZWIĄZANIA:
1. Być świadomą powyższych mechanizmów i w jakimś stopniu również pogodzić się ze swoją kobiecą naturą i nie panikować (np. nie obcinać sobie kaloryczności przez to, że na parę dni przed okresem waga podskoczyła) bo przecież jak skończy się miesiączka wszystko wróci do normy – we wczesnej fazie folikularnej, jakoś między 3-7 dniem cyklu obserwuje się zazwyczaj najniższa waga w trakcie całego cyklu, by zaraz przed owulacją w późnej fazie folikularnej ze względu na szczyt poziomu estrogenu znowu się zwiększyć, po czym we wczesnej fazie lutealnej spada by następnie w później fazie lutealnej po raz kolejny najbardziej w skali całego cyklu wzrosnąć. Wiem – ciężko być kobietą…
Jeśli ktoś planuje sesje zdjęciową to najlepiej ją zrobić we wczesnej fazie folikularnej cyklu (czyli te 3-7 dzień cyklu) lub wczesnej fazie lutealnej (czyli 14-18 dzień cyklu). Oczywiście każda kobieta jest inna i ma inne cykle więc najlepiej jest obserwować, jak zachowuje się własny organizm i ewentualnie również prowadzić dziennik obserwacji (przykład na zdjęciu).
2. Zwiększenie stężenia potasu (z pożywienia, a nie suplementacji) przy jednoczesnym obniżeniu spożycia soli (ale nie poniżej 4-5 gram!!!) w diecie może również pomóc w retencji wody podczas późnej fazy lutealnej (jak również późnej fazy folikularnej – przedowulacyjnej). Dodatkowo można zmniejszyć o jakieś 50 gram podaż węglowodanów.
3. Ja osobiście w tych okresach też unikam np. takich zabiegów jak sauna, czy picie odwadniających herbatek np. pokrzywy itd., (co natomiast robi mnóstwooooooo kobiet) bo to jeszcze bardziej podbija aldosteron i później efekt odbicia aldosteronu na receptorach mam jeszcze większy. To jest już coś co zaobserwowałam nie tylko u siebie, ale u wielu kobiet w praktyce.
4. Niektóre kobiety stosują w dniu w którym zaczynają podchodzić wodą antagonistę receptorów aldosteronu – lek spironolakton albo inne tego typu leki, które oszczędzają potas i pomaga wydalić nadmiar zatrzymanego sodu, a tym samym pozbyć się obrzęków. Oczywiście u kobiet trenujących dla siebie nie pochwalam takiego działania, natomiast u niektórych zawodniczek (które nie straciły szykując się do startu w zawodach sylwetkowych okresu) lub kobiet szykujących się do odsłoniętych/sportowych sesji zdjęciowych może to mieć sens i swoje zastosowanie doraźne pod warunkiem, że będzie przeprowadzone pod opieka lekarz. Choć najlepiej, według mnie, jednak nie ingerować lekami w organizm, a tylko za pomocą posiadanej wiedzy manipulować ilością węglowodanów, soli, potasu, wody w diecie oraz więcej odpoczywać/trenować mniej intensywnie by zmniejszyć nadmierną aktywację osi HPA (podwzgórze-przysadka-nadnercza) tak by zmniejszyć dolegliwości związane z podpuchnięciem.
* Artykuł ma charakter informacyjny. Wyniki badań i dolegliwości warto konsultować z lekarzem
BIBLIOGRAFIA:
1. Monika Chaszczewska-Markowska, Maria Sagan, Katarzyna Bogunia-Kubik: The renin-angiotensin-aldosterone system (RAAS) – physiology and molecular mechanisms of functioning. Postepy Hig Med Dosw, 2016; 70: 917-927
e-ISSN 1732-2693;
2. Emily D. Szmuilowicz, etc. : Relationship between aldosterone and progesterone in the human menstrual cycle. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, Volume 91, Issue 10, 1 October 2006, Pages 3981–3987.