Definicja, diagnostyka oraz przyczyny hiper- oraz hipoprolaktynemii

WSTĘP

Zgodnie z tym co sobie powiedzieliśmy w pierwszej części artykułurola prolaktyny w naszym organizmie jest bardzo złożona i skomplikowana, gdyż hormon ten jest jednym z najbardziej wszechstronnie działających – wywiera swój wpływ aż na ok 300 procesów biologicznych.

O ile fizjologiczne poziomy prolaktyny mają wiele ważnych funkcji, tyle jej nieprawidłowe poziomy u nieciężarnych kobiet czy mężczyzn mogą powodować wiele problemów i dolegliwości.

W tym artykule wyjaśnimy sobie czym jest stan hiper- oraz hipoprolaktynemii, jakie są ich potencjalne przyczyny i jak wygląda diagnostyka.

HIPERPROLAKTYNEMIA

Hiperprolaktynemia jest stanem podwyższonego poziomu prolaktyny. Wiele przyczyn może prowadzić do hiperprolaktynemii, w tym dotyczy to różnych przyczyn fizjologicznych jak i patologicznych, niektóre z nich są też idiopatyczne – czyli medycyna do teraz nie zna odpowiedzi, dlaczego się pojawiają, ale o tym dokładniej w dalszej części artykułu.

Hiperprolaktynemia najczęściej dotyka kobiety w wieku 25–35 lat, a u mężczyzn występuje 4 razy rzadziej. Hiperprolaktynemia występuje aż u 15–20% kobiet z zaburzeniami miesiączkowania.

HIPOPROLAKTYNEMIA

Obniżone poziomy prolaktyny (hipoprolaktynemia) są bardzo rzadko spotykane zarówno kobiet jak i u mężczyzn, ale jak już się pojawia to też nie pozostają obojętne dla zdrowia i samopoczucia.

Tak samo jak w przypadku hiperprolaktynemii – niedobór prolaktyny może być spowodowany paroma czynnikami, o których wspominam dalej w artykule.

DIAGNOSTYKA

Lekarz może zlecić wykonanie stężenia prolaktyny – pojedynczy jednorazowy pomiar 2–3 godziny po przebudzeniu z surowicy krwi, w celu ustalenia, czy wysoki lub niski poziom prolaktyny wywołuje objawy, z którymi się zgłaszasz (o objawach piszę w trzeciej części artykułu).

Stężenia prolaktyny w surowicy krwi są wyższe po południu niż rano, dlatego oznaczamy ją 2-3 godziny po przebudzeniu, a nie później. Normy dla prolaktyny co nie co się różnią pomiędzy różnymi laboratoriami, ale średnio statystycznie prawidłowe poziomy wynoszą u mężczyzn od 3 do 15/18 ng/ml, a u kobiet od 2 do 23 ng/ml.

*P.S. Zdarza się spotkać z normami u kobiet do 29 ng/ml. Dodatkowo u kobiet prolaktyna różni się w zależności od fazy cyklu miesiączkowego, ale zmiany te są nieznaczne.

Ogólnie u kobiet hiperprolaktynemia jest zwykle definiowana jako stężenie prolaktyny we krwi powyżej 25 ng/ml a u mężczyzn powyżej 20 ng/ml i wiele specjalistów uważa, że taki pojedynczy pomiar prolaktyny z surowicy krwi jest wystarczający do rozpoznania hiperprolaktynemii.

Jednak są specjaliści (moim zdaniem Ci bardziej dokładni), którzy słusznie uznają wyniki za wątpliwe wtedy, kiedy mieszczą się w zakresie 30–40 ng/ml i zlecają wtedy wykonanie dodatkowych testów uwzględniające jej wahania okołodobowe. Lekarz może zlecić też w celu pogłębienia diagnostyki badanie jakim np. jest prolaktyna po teście z metoklopramidem oraz zrobić dokładniejszy wywiad, aby wykluczyć wpływ innych czynników środowiskowych powodujących jej przejściowe podwyższenie. Tacy specjaliści (dokładniejsi) rozpoznają hiperprolaktynemię na podstawie pojedynczej wartości dopiero kiedy jej poziom przekroczy górną granicę normy co najmniej prawie pięciokrotnie.

Kiedy poziomy prolaktyny są bardzo wysokie lekarz zleca wykonanie MRI przysadki z kontrastem.

Przykład wyniku na podstawie pojedynczego pomiaru prolaktyny rano

Przykład wyniku w teście z metoklopramidem

Przykład hipoprolaktynemii

PRZYGOTOWANIE DO BADANIA

Zanim udasz się na wykonanie tego badania pamiętaj o tym, że na wynik badania prolaktyny wpływ mogą mieć bardzo wiele czynników, jak m.in.: intensywny wysiłek, seks, stres, problemy ze snem, stymulacja sutków/piersi, przyjmowanie niektórych leków lub kokainy itd.  Zatem jeśli chcesz mieć wiarygodny wynik powinnaś/eś być w miarę wypoczęta i wyspana, a na 24h przed badaniem należy powstrzymać się od wysiłku fizycznego, stosunku seksualnego oraz starać się unikać innych czynników stresowych.

PRZYCZYNY PROWADZĄCE DO HIPERPROLAKTYNEMII

Tak jak już wspomniałam wyżej wiele przyczyn może prowadzić hiperprolaktynemii, w tym dotyczy to różnych przyczyn fizjologicznych jak i patologicznych, niektóre z nich są też idiopatyczne.

Różne przyczyny hiperprolaktynemii z opisem przedstawione w poniższej tabeli.

PRZYCZYNY PROWADZĄCE DO HIPOPROLAKTYNEMII

Niedobór prolaktyny może wynikać z tzw. pierwotnej niedoczynności przysadki albo też być wtórny w stosunku do innych zaburzeń, wpływających na pracę przysadki mózgowej.

Różne przyczyny niewydolności przysadki przedstawione w poniższej tabeli.

Niskie poziomy prolaktyny wynikać również mogą wynikać z:

  • stosowania niektórych leków przeciwpsychotycznych;
  • otyłość u kobiet przed oraz w trakcie ciąży może obniżać poziom prolaktyny i upośledzać laktację po porodzie.

W następnej – trzeciej części artykułu poruszymy objawy hiper- oraz hipoprolaktynemii.

*Artykuł ma charakter informacyjny, wszystkie dolegliwości oraz wyniki badań warto konsultować z lekarzem.

BIBLIOGRAFIA:

  1. Samara Levine, et.al.: Stress-Induced Hyperprolactinemia: Pathophysiology and Clinical Approach. Obstet Gynecol Int. 2018; 2018: 9253083;
  2. Abha Majumdar and Nisha Sharma Mangal: Hyperprolactinemia. J Hum Reprod Sci. 2013 Jul-Sep; 6(3): 168–175;
  3. Mohamed Saleem, et.al.: Prolactin Biology and Laboratory Measurement: An Update on Physiology and Current Analytical Issues.  Clin Biochem Rev. 2018 Feb; 39(1): 3–16;
  4. David R Grattan: 60 YEARS OF NEUROENDOCRINOLOGY: The hypothalamo-prolactin axis. J Endocrinol. 2015 Aug; 226(2): T101–T122;
  5. Izabela Kokot, et.al.: Znaczenie różnicowania form prolaktyny u pacjentów z hiperprolaktynemią.Postepy Hig Med Dosw (online), 2017; 71: 1209-1215;
  6. J.Gomes, et.al.: Hyperprolactinemia: Effect On Mood?. European Psychiatry, Volume 30, Supplement 1, 28–31 March 2015, Page 714;
  7. Corona G., et.al.: Hypoprolactinemia: a new clinical syndrome in patients with sexual dysfunction. J Sex Med. 2009 May;6(5):1457-66;
  8. Corona G, et.al.: Hypoprolactinemia: a new clinical syndrome in patients with sexual dysfunction.J Sex Med. 2009 May;6(5):1457-66;
  9. Kauppila A., et.al.: Hypoprolactinemia and ovarian function.Fertil Steril. 1988 Mar;49(3):437-41;
  10. Retnakaran R., et.al.: Maternal Serum Prolactin and Prediction of Postpartum β-Cell Function and Risk of Prediabetes/Diabetes.Diabetes Care. 2016 Jul;39(7):1250-8;
  11. Lonstein J.S.: Regulation of anxiety during the postpartum period.Front Neuroendocrinol. 2007 Aug-Sep;28(2-3):115-41. Epub 2007 Jun 2;
  12. Corona G., et.al.: Low prolactin is associated with sexual dysfunction and psychological or metabolic disturbances in middle-aged and elderly men: the European Male Aging Study (EMAS).J Sex Med. 2014 Jan;11(1):240-53;
  13. Seong Yeon Kim: Diagnosis and Treatment of Hypopituitarism.Endocrinol Metab (Seoul). 2015 Dec; 30(4): 443–455;
  14. Sogawa R., et.al.: Aripiprazole-Associated Hypoprolactinemia in the Clinical Setting.J Clin Psychopharmacol. 2016 Aug;36(4):385-7;
  15. Nommsen-Rivers L.A., et.al.: Delayed onset of lactogenesis among first-time mothers is related to maternal obesity and factors associated with ineffective breastfeeding.Am J Clin Nutr. 2010 Sep;92(3):574-84.
  16. Rasmussen K.M., et.al.:Prepregnant overweight and obesity diminish the prolactin response to suckling in the first week postpartum. Pediatrics. 2004 May;113(5):e465-71.